امکان استیضاح ترامپ وجود دارد
*پس از سخنرانی وزیر امور خارجه آمریکا در کنفرانس امنیت مونیخ ، شاهد اظهارات تند برخی مقامات کشورهای همسایه حتی ترکیه علیه ایران بودیم؛ به نظر جوسازی های اخیر علیه تهران تحت تاثیر مواضع ترامپ بوده است .آیا در آینده شاهد فضای ملتهبی در منطقه خواهیم بود؟
اظهارات وزیر امور خارجه عربستان در کنفرانس امنیت مونیخ مبنی بر اینکه ریاض می تواند به سوریه نیرو اعزام کند و علیه سیاست های ایران در منطقه اقدام کند، در شرایطی مطرح شد که کشورهای حوزه خلیج فارس اختلافات زیادی با یکدیگر دارند. اما با وجود همه اختلافات موجود میان عربستان و متحدانش با تهران ، این بار یک عامل بیرونی تحت عنوان ترامپ ، رئیس جمهور ایالات متحده ، وجود دارد که طی این مدت مواضع تندی علیه ایران اتخاذ کرد.بنابراین ترکیه ، عربستان ، رژیم صهیونیستی و سایر کشورهای شورای همکاری خلیج فارس تصورشان بر این است که آمریکا در موضعگیری خود از آنها حمایت می کند. امروز با ریاست جمهوری ترامپ فضای بیشتری برای عربستان و متحدانشان در منطقه مهیا شده است ، زیرا این کشورها با توجه به مواضع آمریکا می توانند سوار بر موج مخالف با ایران شوند و همگی در صدد امتیاز گرفتن از ایران باشند . از سویی گرچه موضع اخیر ترکیه علیه ایران تعجب همگان را بر انگیخت اما باید گفت این موضعگیری چندان هم دور از انتظار نبود. ایران با ترکیه همواره در رابطه با مسائل منطقه و سایر مسائل اختلافاتی داشت. زیرا سیاست های ایران با ترکیه در برابر مساله سوریه کاملا متفاوت است . علاوه بر بحران سوریه ، ایران سیاست های متفاتی با ترکیه نسبت به عربستان و رژیم صهیونیستی دارد. تهران تل آویو را به رسمیت نمی شناسد اما ترکیه با آن روابط دیپلماتیک دارد و این رژیم را شریک استراتژیک خود در منطقه می داند . بنابراین تهران در گذشته نیز این اختلافات را با ترکیه داشت ، اما میان کارکردهای مختلف روابط تفکیک قائل می شد. در حقیقت اختلافات سیاسی تهران و آنکارا تاثیری بر روابط اقتصادی ایران با ترکیه نگذاشت.
*با این همه موضعگیری اخیر ترکیه بر روابط اقتصادی تهران با آنکارا تاثیر می گذارد.
برای ترکیه حفظ روابط اقتصادی با ایران بسیار مهم است ، به همین دلیل ترکیه براساس درسی که از گذشته گرفته است ، گمان می برد که به رغم این اختلافات سیاسی ، از نظر اقتصادی حتی اکنون با وجود روی کار آمدن ترامپ و جدیت در موضعگیری های سیاسی باز هم می تواند به روابط اقتصادی خود با ایران ادامه دهد. زیرا آنکارا بر این تصور است که ضمن هم صدایی با ایالات متحده ، امتیازات بسیار زیادی از واشنگتن کسب می کند.
*با وجود ترامپ ، عربستان می تواند برای ایران در منطقه بحران آفرین شود؟
عربستان تصور می کند که با روی کار آمدن ترامپ اندکی از فشارهای منطقه ای و بین المللی نسبت به او در ارتباط با حوثی ها و یمن کاسته می شود از سویی رژیم صهیونیستی از همان ماه های نخست توافق مدعی مخالفت با برجام بود و همچنان مدعی است که باید فشارها و محدودیت های بیشتری بر ایران اعمال کرد و بازدیدهای دقیق تری از فعالیت های اتمی ایران به عمل آورد. به هر رو ، با روی کارآمدن ترامپ ، تل آویو ، ریاض و آنکارا علنی تر و جدی تر از گذشته مواضع خود را مطرح می کنند. خواسته های بیشتری برای گرفتن امتیازات بیشتر طلب می کنند. اما این پرسش که نتیجه موضعگیری های رژیم صهیونیستی ، عربستان و ترکیه چه خواهد شد تا اندازه ای به مساله حل و فصل بحران سوریه بستگی دارد. در واقع اگر طرف های درگیر بتوانند به توافقی نسبی در سوریه دست یابند تا اندازه ای از فشار موجود بر تهران کاسته خواهد شد.از سویی تداوم یا عدم تداوم این موضعگیری ها به نتیجه مبارزات و کشمکش بر سر قدرت در کاخ سفید، شورای امنیت ملی و وزارت امور خارجه بستگی دارد. در واقع مشاور ارشد ترامپ ، استیو بنن، تلاشش بر این است که تا اندازه ای سیاستگذاری را از وزارت امور خارجه به کاخ سفید منتقل کند.بنابراین کشمکش قدرت اکنون میان رئیس جمهور، شورای امنیت و وزارت امور خارجه و همچنین جریان های حامی کنگره در خارج از کاخ سفید وجود دارد؛ در چنین شرایطی ما شاهد مواضع علنی ترکیه ، عربستان و تل آویو در کنفرانس امنیت مونیخ بودیم که ادامه این روند و امکان بروز تنش ها یا عدم بروز آن تحت تاثیر مساله سوریه بوده و سپس به آینده کشمکش میان وزارت امور خارجه ، شورای امنیت ملی و مشاور رئیس جمهور بستگی دارد. در واقع باید دید که سرانجام چه کسی دیگری را مغلوب می کند و در آینده چه سیاستی در کاخ سفید نسبت به مسائل منطقه و برجام اتخاذ خواهد شد. زیرا از سویی از استیو بنن به عنوان رئیس جمهور در سایه یاد می شودو ترامپ نیز تحت تاثیر مواضع بنن است ، در صورتی که گروه بنن در اختلافات دولت جدید آمریکا دست بالا را داشته باشند در این صورت ما شاهد تنش های بیشتری در منطقه خواهیم بود اما اگر سیاست های تیلرسون ، وزیر امور خارجه ، به کاخ سفید منتقل شود در این صورت ما شاهد تغییرات ولو اندکی در مواضع ترامپ نسبت به منطقه خواهیم بود.
*شرایط بسیار نامطلوبی تحت تاثیر سیاست های رئیس جمهور جدید آمریکا در کاخ سفید حکمفرماست . استیضاح ترامپ تا چه اندازه محتمل است ؟
در همان بدو ورود ترامپ به کاخ سفید رفتارهای ناشیانه و تناقضات بسیار زیادی در مواضع ترامپ مشاهده شد که علت آن نیز روشن است . زیرا ترامپ تا قبل از ورود به کاخ سفید تجربه سیاستمداری نداشته است ؛ تنها یکی از اعضای کنگره به شمار می رفت و کار اجرایی نداشت. او به طور کل یک تاجر بود ، به همین دلیل به همه چیز از زاویه تجارت می نگرد. گرچه وی در بسیاری از موارد در تجارت موفق نبود اما توانست به یک میلیاردر تبدیل شود. برای مثال ترامپ بر خلاف سایر روسای جمهور امریکا که وضعیت پرداخت مالیات خود را روشن می کنند در این مورد هنوز تکلیف را روشن نکرده است . بنابراین دولت جدید واشنگتن در رابطه با دیوار مکزیک انتظارش این بود که هزینه دیوار را دولت مکزیک به دلیل مبادلات موجود میان دو کشور مکزیک و آمریکا پرداخت کند.اکنون این موضوع یک مساله ملی و حیثیتی برای آمریکا است و از سویی یادآور این واقعیت تلخ که مکزیک در گذشته تحت سلطۀ ایالات متحده امریکا بود؛ این موضوع از منظر ملی گرایی در میان مکزیکی ها مساله مهمی است . برای مثال ترامپ در مبارزات انتخاباتی خود اشاره کرد که ناتو یک سازمان کهنه و ازرده خارج شده ای است که اهمیت خود را در جنگ سرد از دست داده است ؛ همچنین در آن زمان وی تاکید داشت که کشورهای عضو ناتو باید هزینه حمایت آمریکا از خود را بپردازند .گرچه تمامی روسای جمهور آمریکا در رابطه با پرداخت هزینه ناتو به واشنگتن اتفاق نظر داشتند و همواره از این امر سخن به میان می آورند . اما کهنگی و از رده خارج شدن این سازمان برای نخستین بار است که توسط رئیس جمهوری امریکا بیان می شود. در رابطه با ژاپن ترامپ قبل از این عنوان کرد : که اگر این کشور می خواهد ما از امنیت پکن حراست کنیم ، باید هزینه حمایت و حراست از خود را بپردازد ." اما در ملاقات خود با نخست وزیر ژاپن گفت که آمریکا صد در صد از ژاپن حمایت می کند. بنابراین قبل از این نیز عدم تحقق وعده های ترامپ در موارد مذکور قابل پیش بینی بود در مورد کشورهایی که ورود شهروندان آنها به ایالات متحده منع شده است این ممنوعیت یک وضعیت و تظاهرات بسیار قابل انتظاری به وجود آورده است ؛ بنابراین احتمال برکناری ترامپ وجود دارد.
*رسانه های آمریکایی می توانند روند استیضاح را تسریع کنند یا منجر به تعدیل مواضع ترامپ شوند؟
ترامپ شمشیر را برای رسانه ها از رو بسته است . در حالی که رسانه ، آزادی قلم و بیان عناصر اساسی سیستم دموکراسی آمریکاست . ترامپ با مواضع منفی خود نسبت به رسانه ها ، آزادی و سیستم آمریکا را زیر سئوال می برد. وی هیلاری کلینتون را وارث و مدافع این سیستم می دانست و همواره مدعی بود که من در تقابل با این سیستم خواهم ایستاد. بنابراین ممکن است وضعیت به سمت و سویی پیش برود که رسانه های ایالات متحده زمینه استیضاح رئیس جمهور را فراهم کنند؛ همان کاری که در زمان واترگیت صورت گرفت . رسانه ها نقش مهمی در برکناری ریچارد نیکسون رئیس جمهور وقت آمریکا ، ایفا کردند. در حالی که اکنون ابعاد اقدامات ترامپ با نیکسون قابل مقایسه نیست . بنابراین احتمال شکست و استیضاح ترامپ وجود دارد. زیرا در سیستم آمریکا در صورت وابستگی به هر یک از دو حزب جمهوریخواه و دموکرات باز هم همگی باید در اعتقاد به نظام دموکراتیک و قانون اساسی این کشور وجه اشتراک داشته باشند. در نهایت ترامپ راهی ندارد جز آنکه در موضع خود تعدیل ایجاد کند ، در غیر این صورت بدون تردید زمینه شکست او توسط رسانه ها فراهم خواهد شد.
*نگرانی های جدی از سوی مسکو به کاخ سفید به خاطر افشاگری های اخیر مبنی بر روابط پنهانی روس ها با ترامپ و دخالت آنها در انتخابات اخیر آمریکا مشاهده می شود. آیا ماندن و رفتن ترامپ می تواند تاثیری در سرنوشت و نقش روسیه در منطقه بگذارد؟
ترامپ پیشاپیش تصمیم خود را در مورد روسیه گرفته بود؛ وی قصد داشت اختلافات آمریکا با این کشور را حل کند. در واقع او برخلاف اوباما خواهان سیاستی مثبت نسبت به پوتین بود ، اما در شرایط کنونی وضعیت متفاوت است ، زیرا حتی احتمال تشدید تنش ها میان روسیه و آمریکا وجود دارد. برای مثال اگر ترامپیا وزیر امور خارجه او نیز در گذشته روابطی با پوتین داشتند اکنون وضعیت متفاوت است و او در کسوت یک رئیس جمهور قرار دارد که نماینده و حافظ منافع یک کشور است . بنابراین نمی تواند امتیازی به رقیب بدهد و در مقابل چیزی به دست نیاورد. چنین امری امکانپذیر نیست و با موضع و سخنان ترامپ کاملا در تضاد است . وی مدعی بود : " ما به دنبال بازگرداندن رویا و غرور آمریکا به او هستیم ." در حالی که ممکن نیست هم آمریکا قدرت برتر باشد و از سویی روسیه نیز کشور شماره اول جهان باشد. چنین امری ممکن نیست و باید یک بازی برد – باخت وجود داشته باشد .بنابراین احتمال امتیاز آمریکا به روسیه ضعیف است ، طوری که تیلرسون وزیر امور خارجه ترامپ در جلسه ای که قرار بود برنامه خود را در کنگره آمریکا به عنوان وزیر امور خارجه اعلام کند ، موضعگیری بسیار جدی نسبت به روسیه اتخاذ کرد و گفت : " روسیه ، کریمه را اشغال کرده و باید کریمه را ترک کند ، باید اوکراین را به حال خود بگذارد و از تشویق گروه های جدایی طلب شرق اوکراین دست بردارد." تیلرسون کاملا سیاست های روسیه در اوکراین را به باد انتقاد گرفت . بنابراین به طور کل چنانچه ترامپ بر مسند قدرت بماند ، حتی در صورت عدم حضور، تغییرات چندان زیادی در سیاست خارجه آمریکا در قبال روسیه نمی توان مشاهده کرد . زیرا به هیچ رو ساده نیست که ایالات متحده از منافع خود در قبال روسیه عبور کند ، در این صورت ده ها مدعی در کنگره و حزب دموکرات نسبت به آن وجود خواهد داشت و به هیچ رو جامعه آمریکا این مساله را بر نمی تابد . در صورت استیضاح ترامپ نیز باید مشاهده کرد که رئیس جمهور جدید پس از ترامپ تا چه اندازه این سیاست ها را تعدیل خواهد کرد.
*آیا استیضاح یا شکست ترامپ می تواند به منافع روسیه در خاورمیانه آسیب وارد کند؟
این تصور وجود دارد که ترامپ حامی روسیه خواهد بود، اما در درجه نخست آنچه برای آمریکایی ها دارای اولویت است منافع خود آنهاست . بنابراین استراتژی اصلی روسیه این است که نظام را از یک نظام تک قطبی تبدیل به نظام چند قطبی کند. در واقع مفهوم استراتژی مذکور این است که آمریکا یکی از این قطب ها باشد و نه یک قطب . چنین وضعیتی برابر با تنزل قدرت آمریکا است . بنابراین به راستی جای شک و تردید در این امر وجود دارد که فردی مانند ترامپ یا هر فردی دیگری در جایگاه رئیس جمهور آمریکا می تواند به این مساله تن در دهد و از سیاست آمریکا به عنوان یک ابرقدرت در جهان عدول کند. و موقعیت خود را به خاطر کوتاه آمدن در برابر روسیه تنزل ببخشد. البته ممکن است ترامپ شرایطی برای همکاری روسیه و ناتو ایجاد کند. این امر تا حدی تنش ها را کاهش خواهد داد. بنابراین باید مشاهده کرد تا چه اندازه شرکای اروپایی ایالات متحده به این امر تن در می دهند . برای مثال وزیر امور خارجه ترامپ قبل از این گفته بود:" دولت جدید امریکا تحریم های ضد روسی را بر می دارد." در حالی که این امر علاوه بر آمریکا مستلزم موافقت اروپاست . بنابراین باید مشاهده کرد که واکنش اروپایی ها نسبت به لغو تحریم های روسیه چیست . اما به هر رو آمریکا نمی تواند بدون اروپا چنین امتیازاتی به روسیه بدهد. در حال حاضر جامعه آمریکا تصورش بر این است که باید به ترامپ فرصت بدهد و برای شهروندان این کشور کار ایجاد شود . باید منتظر ماند و دید که در روابط اقتصادی آمریکا با چین چه تغییراتی ایجاد خواهد شد . اما اگر ترامپ بخواهد باز هم دست به تصمیمات و اقدامات ناشیانه بزند و روند کنونی را همچنان در پیش بگیرد ، همان رای دهندگان آمریکایی علیه او به پا خواهند خواست. به طور قطع ادامه اقدامات ناشیانه نارضایتی مردم را در پی خواهد داشت و در چنین شرایطی روند استیضاح ترامپ ، تسریع خواهد شد.
*آیا فشارهای موجود بر ترامپ می تواند منجر به تعدیل موضع او نسبت به مسائل داخلی آمریکا ، خاورمیانه و برجام شود؟
قطعا همین طور است . شعارهای کاندیدای انتخاباتی پس از رسیدن به قدرت در عمل دستخوش تغییراتی خواهد شد ، اما نمی توان گفت که ترامپ در همه سیاست هایش تعدیل ایجاد می کند. زیرا رئیس جمهور آمریکا براساس وعده های خود رای کسب کرد و در صورت تعدیل در هر یک از وعده های داخلی و خارجی رای دهندگان آمریکایی نسبت به آن معترض خواهند شد . اما به نظر ترامپ مواضع خود را نسبت به بخشی از وعده های داخلی و خارجی تعدیل خواهد کرد . به طور مثال ممکن است با مکزیک به توافق هایی برسد اما به طور کلی سیاست بالا کشیدن دیوار مکزیک را کنار نمی گذارد، زیرا در این صورت مشروعیت ترامپ زیر سئوال خواهد رفت یا در مورد برجام وی بارها به این امر اشاره کرد:" برجام مصیبت بارترین توافق میان آمریکا و ایران است ." او به کرات تهدید کرد که برجام را پاره می کند. اما پس از ورود به کاخ سفید وی دریافت که واقعیت ها در دنیای سخن تا عمل بسیار متفاوت است و آمریکا انتخاب دیگری جز برجام نداشت. حتی ترامپ نیز اکنون به این نتیجه رسیده است که برجام بهترین اقدامی بود که اوباما می توانست انجام دهد. اما اگر سخن خود را تغییر دهد و بگوید بهترین قرارداد آمریکا برجام بوده است ، قطعا مشروعیت خود را از دست می دهد. در واقع رای دهندگان مشروعیت او را زیر سئوال می برند . اما با این همه تحریم های بیشتری در زمینه های دیگری بر ایران اعمال می کند، برای اینکه با این اقدامات در سیاست گذشته خود تعدیل به عمل بیاورد و از سوی به نحوی به طور غیر مستقیم برجام را تحت تاثیر قرار خواهد داد ، اما وی به هیچ رو در نقض برجام پیشقدم نخواهد شد. تحریم هایی مربوط به تروریسم ، حقوق بشر و تسلیحات نظامی ، ایران را برای افکار عمومی برجسته خواهد کرد اما برجام را نقض نمی کند . در حالی که همه طرف ها با برجام موافق هستند، ترامپ به تنهایی توان نقض آن را ندارد، اما به طور یقین برجام را از درون تهی خواهد کرد.
*همان طور که در داماتو ایران از اروپا کمک گرفت و با یکدیگر در برابر ترامپ ایستادند، آیا ایران می تواند در برابر تحریم های جدید ترامپ از اتحادیه اروپا کمک بگیرد؟
داماتو با تحریم های قبل از برجام و با تحریم های کنونی کشور قابل مقایسه نیست؛ در تحریم های گذشته راه های فرار بسیار زیادی در آن وجود داشت و به آن صورت نبود که اگر بانگی مبادله مالی با ایران انجام می داد آمریکا آن کشور را جریمه کند. اما در رابطه با تحریم هایی که به تعبیر واشنگتن به ایران هوشمندانه تحمیل شد . بسیاری از بانک ها جریمه شدند، اما در رابطه با تحریم هایی که به تعبیر واشنگتن به ایران هوشمندانه تحمیل شد. بسیاری از بانک ها جریمه شدند، همچنان سایه این تحریم ها بر سر بسیاری از بانک های اروپایی سنگینی می کند. بنابراین گمان می رود با این جریان ایران بتواند ارتباط خود را با اتحادیه اروپا توسعه دهد؛ گرچه ممکن است محدودیت های بسیار زیادی از نظر مبادله دلار با آمریکا وجود داشته باشد ، زیرا اروپا به حفظ برجام اعتقاد دارد و بسیاری از سیاست های آنها با سیاست ترامپ در تعارض است ، به همین دلیل ایران مانور بسیاری در این مورد می تواند داشته باشد.
*جبران بحران ترامپیسم برای ایران با توسعه روابط با اروپا امکانپذیر است ؟
تا اندازه زیادی ایران می تواند با توسعه روابط خود با اروپا و از سویی چین و روسیه ، بحران ترامپیسم را جبران کند ، اما مساله اینجاست که شرکت های بزرگ اروپایی هنوز به مرحله نهایی قراردادهای خود با ایران نرسیده اند ، در واقع آنها در انتظار اتخاذ سیاست های رسمی و آتی آمریکا در برابر ایران هستند. بنابراین تا وقتی در مورد شرکت ها و موسسات اقتصادی اروپا ، روابط آمریکا با ایران و نوع رفتارهای آمریکا در قبال ایران اطمینان حاصل نشود ، گمان نمی رود که ایران بتواند در توسعه روابط خود با اروپا از وضعیت کنونی فراتر برود.
*یکی از پیام های ترامپ در کنار تهدیدهایش به ایران این بود :" بیایید با یکدیگر باشیم ، اگر با هم باشیم با برجام کاری نداریم." ترامپ از ایران چه می خواهد و تهران باید در مقابل چه کار کند؟
تا امروز علت روابط خصمانه ای که میان ایران و آمریکا وجود داشت ، این بود که ایران از نظر آمریکا یک مساله و آمریکا از نگاه ایران یک مشکل تلقی می شود در واقع هر دو کشور یکدیگر را به عنوان بخشی از مساله و نه راه حل تعریف می کنند. اما اگر ایران و آمریکا یکدیگر را به عنوان بخشی از منطقه و مسائل بین المللی قلمداد کنند در این صورت ما شاهد یک تحول عمده در روابط ایران و آمریکا و به طور کل غرب و سیاست خارجی این کشورها خواهیم بود. بنابراین باید مشاهده کرد که تا چه اندازه زمینه برای این تغییر وجود دارد تا زمانی که ایران از منظر آمریکا یک مساله تلقی شود و ایران عامل اصلی همه مسائل خاورمیانه از نگاه آمریکا باشد ، این تنش ها همچنان ادامه خواهد داشت. بنابراین در این صورت با هم بودن آن طور که ترامپ عنوان کرد هیچ مفهومی ندارد مگر اینکه ایران سیاست های خود را تعدیل کند و آمریکا را از صورت مساله خارج کند. شاید بتوان گفت آمریکا در مواردی می تواند صورت مساله باشد و در مواردی هم می تواند با ایالات متحده همکاری کند؛ در عالم واقعیت نیز وضعیت بدین صورت است . دو کشور در همه زمینه ها نمی توانند با یکدیگر همکاری داشته باشند. نمونه بارز آن ترکیه است . ایران و ترکیه با یکدیگر روابط دوستانه دارند و حجم مبادلات اقتصادی میان دو کشور بالاست ،اما در واقعیت سیاسی تهران و آنکارا اختلافات جدی ای با یکدیگر دارند، بنابراین در مورد تهران و واشنگتن نیز وضعیت به همین ترتیب است. برای مثال در بحران عراق ، ایران با آمریکا همکاری کرد و مذاکراتی مستقیم صورت گرفت. ایران در کنفرانس بن که در آن رهبران افغان برای انتخاب رهبر دولت موقت افغانستان گرد هم جمع شدند.نقش مهمی ایفا کرد . بنابراین این زمینه ها و سوابق وجود دارد. با این همه باید مشاهده کرد تا چه اندازه و در چه زمینه هایی از منظر آمریکا ، ایران می تواند بخشی از راه حل باشد و از نگاه ایران ، آمریکا در چه زمینه هایی بخشی از راه حل است.
روزنامه آرمان / 28 اسفند 1395